[Áñdr~óíd s~márt~fóñú~ñú ví~rúsl~árdá~ñ ñéc~ə təmíz~ləmək ó~lár]

[Vírúslár zərərlí próqrám təmíñátıñıñ (málwáré) bír ñövüdür. Ráhátlıq üçüñ bú məqálədə "vírúslár" və "zərərlí próqrám təmíñátı" térmíñlərí síñóñímlər kímí íşlədílír.

Bú cür próqrámlár ádí tətbíqlər kímí görüñə bílər, lákíñ óñlárıñ əsl məqsədí smártfóñá zərər vérmək və ýá ístífádəçíñíñ məlúmátlárıñá ícázəsíz gíríş əldə étməkdír. Káspérský Sécúrítý Ñétwórk-úñ məlúmátlárıñá əsásəñ, 2024-cü ílíñ üçüñcü rübüñdə áñtívírús próqrámlárı zərərlí próqrám təmíñátıñıñ 6,7 mílýóñ hücúmúñúñ qárşısıñı álıb.

Zərərlí próqrám təmíñátı áşáğıdákılárá qádírdír:]

1. [1. SÍM k~ártd~áñ vəs~áít çıx~ármá~q. Cíh~áz sá~híbí~ñíñ m~üdáxí~ləsí ó~lmád~áñ mó~bíl h~ésáb~ıñ bál~áñsı t~ámám~ílə tük~əñəñədək~ ödəñíşl~í ñömr~ələrə zəñ~g édí~r və mé~sájl~ár göñ~dərír~.]


2. [2. Məlúm~átlá~rı óğúr~lámá~q. Məsəl~əñ, ödəñí~ş tətbí~qlərí~ñíñ şí~frələr~íñí, b~áñk k~ártı m~əlúmá~tlár~ıñı və şəxs~í məlú~mátl~árı fır~ıldáq~çılárá~ ötürür.]


3. [3. İstíf~ádəçíl~ər ádıñ~dáñ m~ésáj~lár g~öñdərm~ək. Kóñ~tákt~ síýá~hıñızd~ákı ñöm~rələrə v~írús~lár, r~éklá~mlár~ və ýá p~úl köçür~məsí t~ələblər~í ólá~ñ més~ájlá~r göñd~ərílə b~ílər.]


4. [4. Smár~tfóñ~ próq~ráml~árıñıñ~ ñórm~ál íşí~ñí pó~zmáq~. Məsələñ~, ékrá~ñdá s~márt~fóñú~ñ fúñ~ksíý~álár~ıñá gí~ríşí b~lókl~áýáñ~ və bló~kúñ á~çılmás~ı üçüñ ödəñí~ş tələb é~dəñ rá~ñsóm~wáré~ báññ~érí ək~s ólú~ñúr.]


5. [5. Cíhá~zıñ güc~üñdəñ í~stíf~ádə ét~mək. Məs~ələñ, gí~zlí r~éklá~m göst~ərmək v~ə ýá kr~íptó~válý~útá m~áýñí~ñqí h~əýátá~ kéçír~mək üçüñ.]

[Vírúslárıñ üç əsás səbəbí mövcúddúr.

Köhñəlmíş próqrám təmíñátı. Smártfóñ tətbíqlərí ñə qədər géc ýéñíləñsə, cíházıñ vírúsá ýólúxmá rískí bír ó qədər ártır — çüñkí tərtíbátçılár ýáráñáñ zəíflíklərí məhz ýéñíləmələrlə árádáñ qáldırırlár. Təhlükəsízlíýí təmíñ étmək üçüñ ýéñíləmələrí müñtəzəm qúráşdırıñ. Bú, xüsúsílə bráúzér və móbíl báñk tətbíqlərí üçüñ vácíbdír.

Étíbársız məñbələrdəñ ýükləñmíş tətbíqlər. Məsləhət sádədír, ámmá təsírlídír: tətbíqlərí ýálñız rəsmí máğázálárdáñ ýükləýíñ.

Mésájlárdá və éléktróñ məktúblárdá óláñ şübhəlí líñklərə kéçíd. Lótéréýádá qálíb gəldíýíñízí bíldírəñ məktúb və ýá báñkdáñ gələñ mésáj rəsmí görüñsə bélə, líñk sízí sáxtá véb sáýtá ýöñləñdírə bílər. Hər háñsı bír məsələdə áýdıñláşdırmáýá éhtíýácıñız ólársá, rəsmí əláqə məlúmátlárıñdáñ ístífádə édərək bírbáşá müváfíq şírkət və ýá báñklá əláqə sáxlámáq dáhá məqsədəúýğúñdúr.]

[Vírúslárı áşkár étmək həmíşə ásáñ ólmúr: óñlár çóx váxt ádí tətbíqlər kímí gízləñír və várlıqlárıñı héç cür bürúzə vérmírlər. Búñá görə vírús əlámətləríñí áşkár étmək üçüñ smártfóñúñúzúñ íşíñdəkí dəýíşíklíklərí ízləmək óldúqcá vácíbdír. Bú, zərərlí próqrám təmíñátıñıñ göstərícísí ólá bílər.

Díqqət ýétírməlí óldúğúñúz əsás əlámətlər búñlárdır:]

[Əsás ó~dúr k~í, páñ~íkáý~á düşməý~íñ: vəz~íýýət~í düzəl~tmək m~ümküñd~ür. Təlí~mátl~ár bú~ñlár~dır:]

1. [1. Móbí~l hés~ábıñız~á ícá~zəsíz~ gírí~şíñ qá~rşısıñı á~lmáq~ üçüñ SÍM~ kárt~ı télé~fóñú~ñúzd~áñ çıxá~rıñ.]


2. [2. Téléfóñúñúzú təhlükəsíz réjímdə ýéñídəñ íşə sálıñ — bú réjímdə ýálñız sístém tətbíqlərí íşləýír, ýükləñmíş próqrámlár ísə müvəqqətí óláráq blókláñır. Búñú Áñdróíd smártfóñúñdá étmək üçüñ cíházıñ íşə sálıñmá düýməsíñí vúrúb ékráñ méñýúsú görüñəñə qədər sáxláýıñ. Sóñrá "Söñdürmək" ópsíýásıñı vúrúb sáxláýıñ, cíház təhlükəsíz réjímdə ýéñídəñ íşə sálıñmáñı təsdíqləməýí təklíf édəñə qədər. Séçímíñízí təsdíqləýíñ.]


3. [3. Góóglé Pláý və ýá Gáláxý Stóré-dáñ áñtívírús próqrámıñı ýükləýíñ və qúráşdırıñ (Gáláxý smártfóñlárıñdá ártıq McÁféé əsáslı áñtívírús próqrámı mövcúddúr). Rəsmí tətbíq máğázálárı sízí fáýdálı próqrám kímí gízlədílmíş zərərlí tətbíqləríñ ýükləñməsíñdəñ qórúýúr. Áñtívírús séçərkəñ tətbíqíñ réýtíñqíñə və ístífádəçí rəýləríñə díqqət ýétíríñ.]


4. [4. Áñtí~vírú~s pró~qrám~ıñı íşə sá~lıñ və s~márt~fóñú~ñúzú~ skáñ~ édíñ~. Tápıl~áñ büt~üñ zərər~lí pr~óqrá~mlár~ı və şübhəl~í tətb~íqlər~í síl~íñ.]


5. [5. Báşqá~ bír á~ñtív~írús~ próq~rámı ý~ükləýí~ñ və bí~ríñc~íñíñ~ íşíñí~ ýéñí~dəñ ýó~xláý~ıñ.]


6. [6. Tətbí~qlər s~íýáh~ısıñı ýó~xláý~ıñ və cí~házıñ~ızdáñ~ bütüñ t~áñımá~dığıñız t~ətbíq~lərí s~ílíñ~.]

[Smártfóñúñ párámétrləríñí závód párámétrləríñədək sıfırlámálı ólácáqsıñız. Vírúslárlá mübárízəñíñ bú üsúlú téléfóñdákı bütüñ məlúmátlárı síləcək, lákíñ cíházı zərərlí próqrámlárdáñ tám şəkíldə təmízləýəcək. Vácíb məlúmátlárı ítírməmək üçüñ mütəmádí óláráq éhtíýát ñüsxələrí ýárátmáğı úñútmáýıñ. Búñúñ ñécə həýátá kéçírílməsí bárədə ətráflı məlúmátlár ísə bú məqálədə təqdím édílír.

Béləlíklə, smártfóñú závód párámétrləríñə qáýtármáq üçüñ étməlí óldúqlárıñız búñlárdır:]

[Əgər éh~tíýá~t ñüsx~ə ýóxd~úrsá~, smár~tfóñ~ú sıfır~dáñ t~əñzím~ləməlí~ ólác~áqsıñ~ız. Pár~ámét~rlərí~ özüñüz t~əñzím~ləýə bí~lmír~síñí~zsə, Sá~msúñ~g xíd~mət mər~kəzíñ~íñ müt~əxəssí~slərí~ ílə əlá~qə sáx~láýıñ~.]